Του Κωνσταντίνου Δ.Βουτσινά, Προέδρου ΔΣ Αδελφότητος Ναυπακτίων Ν.Αττικής

Ο Γιάννης Βλαχογιάννης γεννήθηκε στη Ναύπακτο το 1867. Ο πατέρας του Οδυσσέας Βλάχος καταγόταν από γενιά αγωνιστών της Ρούμελης. Από τη ρίζα αυτή κληρονόμησε το σεβασμό στη μνήμη των ηρώων του Οδυσσέα Ανδρούτσου και του Γεωργίου Καραϊσκάκη.

Η μητέρα του Αναστασία Γκιώνη καταγόταν από το Σούλι. Η οικογένειά του είχε κουμπαριά με τους Τζαβελαίους στο αρχοντικό των οποίων ως μικρό παιδί αφουγκράζεται τα κατορθώματα των οπλαρχηγών και παίζει με τα σπαθιά τους.

Οι αναμνήσεις του 1821 διατηρήθηκαν ζωντανές στη μνήμη του και διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό την προσωπικότητά του.

Έμαθε τα πρώτα γράμματα στη Ναύπακτο. Για τα γυμνασιακά μαθήματα ταξίδεψε στη Ζάκυνθο, στην Κόρινθο και στην Πάτρα. Το 1886 γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών, στο τμήμα Φιλολογίας.

Ριζωμένος με την πατρίδα του και κατ’ επέκταση με το εθνικό έδαφος είχε συλλάβει την ιδέα ότι η ιστορική αλήθεια ταυτίζεται με τον αρχικό πυρήνα και την κριτική των πηγών.

Ποια ήταν τα σημεία που αναζητούσε τα ιστορικά τεκμήρια;

«…Και ο μοναδικός μου έρωτας ήταν πάντα η Πατρίδα και η Ιστορία της. Ενώ λοιπόν καθηγητάδες παράδιναν τα μαθήματά τους και οι φοιτητές σκυμμένοι στο χαρτί κρατούσανε σημειώσεις, εγώ ανακάτευα βιβλιοπωλεία, παλαιοπωλεία, μελετούσα, σχημάτιζα τις πρώτες μου συλλογές. Εκεί πήρα τα πρώτα μου μαθήματα…».

Είναι γνωστό ότι το χειρόγραφο των «Απομνημονευμάτων του Μακρυγιάννη» το βρήκε σκονισμένo και μουχλιασμένo στο υπόγειο του σπιτιού του αγωνιστή. Από το κατώι του παρηκμασμένου σπιτιού ανέδειξε τον πλούτο και το βάθεμα της ελληνικής γλώσσας.

Τον Απρίλιο του 1893 αποφασίζεται η εκποίηση μέρους του κρατικού αρχείου, που τηρείται αταξινόμητο στο Ελεγκτικό Συνέδριο και που για τους υπαλλήλους του είναι άχρηστο χαρτί, με την τιμή του να ορίζεται με το βάρος του. Με δανεικά χρήματα και πληρώνοντας με δόσεις κατάφερε να διασώσει μέρος αυτών.

Αυτές οι συνθήκες αναζήτησης και αγωνίας τον καταπονούσαν αλλά και τον γοήτευαν

«…Ως τώρα πάντα μοναχός μου έψαχνα, γύρευα ακάλεστος και ηύρα περισσότερα από ό,τι γύρευα να βρω. Έσκυψα λοιπόν και μπήκα στα κατάβαθα τα κρύα της ελληνικής αδιαφορίας που παραμέλησε, παραπέταξε, απόρριψε σαν κάτι ανίερο και μολυμένο τα ιερά και τα άγια της Ελλάδος. Ανάμεσα στους αθώους μα αθεόφοβους νεκροθάφτες της ελληνικής ιστορίας τυμβωρύχος γίνηκα εγώ…».

Στο τέλος του άρθρου παρατίθεται η λίστα του αρχείου της προσωπικής του συλλογής για να εκτιμηθεί από τον αναγνώστη η αναντικατάστατη προσφορά του.

Με την πάροδο του χρόνου οι προσπάθειές του αξιολογούνται και γίνονται γνωστές από τους ισχυρούς της ελληνικής κοινωνίας, όπως ο Εμμανουήλ Μπενάκης που χρηματοδοτεί κάποια βιβλία του, ενώ γίνεται αποδεκτός και από τον κύκλο του Ελευθερίου Βενιζέλου.

Το 1914 από την προσωπική του συλλογή εκδίδει επτά τόμους με τίτλο «Αρχείο της Νεώτερης Ελληνικής Ιστορίας» και τη «Συλλογή Ιστορικών Εγγράφων και Χειρογράφων καταρτισθείσα υπό τον Ιω. Βλαχογιάννη από του έτους 1888 μέχρι του έτους 1913». Παράλληλα ο καθηγητής Σπυρίδων Λάμπρος δημοσιεύσει άρθρο επισημαίνοντας την ανάγκη για την ίδρυση των αρχείων του κράτους.

Η επιρροή τους αποδίδει καρπούς

 Ο βουλευτής Λουκάς Νάκος εκθέτει την αρχειακή κατάσταση στον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος με τη σειρά του αναθέτει τη σύνταξη νόμου στον υπουργό εκκλησιαστικών και δημοσίας εκπαίδευσης Ιωάννη Τσιριμώκο.

Την 18η Νοεμβρίου 1914 δημοσιεύεται ο νόμος 380/1914 «περί ιδρύσεως υπηρεσίας των αρχείων του κράτους».

Την 04/02/1915 ορίζεται διευθυντής ο Βλαχογιάννης και τη 15/1/1916 εγκρίνεται το εκτελεστικό διάταγμα για τη λειτουργία, τον καθορισμό των αποθηκευτικών χώρων, τη διάρθρωση του υπηρεσιακού οργανογράμματος και τη διευθέτηση των υλικοτεχνικών λεπτομερειών.

Όμως η υλοποίηση όλων αυτών πραγματοποιείται με αναβλητικότητα και προσκόμματα αναδεικνύοντας τα προβλήματα και τις αγκυλώσεις της γραφειοκρατίας.

Υπάλληλοι και κλητήρες πωλούν στην αγορά αρχεία υπηρεσιών. Στην εκκένωση των ανακτόρων του 1924 το αρχείο του βασιλιά Γεωργίου Α’ αφήνεται σκορπισμένο στο πάτωμα. Σε παντοπωλείο της οδού Αδριανού ή σε λαχανοπωλείο της οδού 3ης Σεπτεμβρίου βγαίνουν στο σφυρί από συλλέκτες αρχαία τουρκικά χειρόγραφα ή τα πρωτόκολλα της Εθνικής Χρηματιστηριακής Τράπεζας που είχε ιδρύσει ο Καποδίστριας, τα απομνημονεύματα του Γενναίου Κολοκοτρώνη.

Πείσμων ο Βλαχογιάννης και έχοντας τα μάτια του ανοικτά πιέζει προς κάθε κατεύθυνση για την απόκτηση αυτών των εγγράφων και κωδίκων.

Μειώνονται περαιτέρω οι κρατικές πιστώσεις και αναβάλλεται εκ νέου η έκδοση των αρχείων της Επανάστασης. Μετά πολλών κόπων εξασφαλίζει δύο επιπλέον χώρους της υπηρεσίας του στο υπόγειο του μεγάρου της Ακαδημίας Αθηνών.

Είναι προφανές ότι απαξιώνεται η συστηματοποίηση της ταξινόμησης των αρχείων, οι ιδιώτες πλουτίζουν από την μεταπώληση αυτών και το κράτος αρνείται να επενδύσει σε αυτά.

Η μεγαλύτερη αντίφαση συνίσταται στην αυξητική τάση των άλλων δημοσίων φορέων να αιτούνται την αποστολή των αρχείων τους για φύλαξη στην κεντρική υπηρεσία και στα αιτήματα των ερευνητών για πρόσβαση και μελέτη. Ο Βλαχογιάννης, όμως, έρχεται στη δυσάρεστη θέση να απορρίπτει αυτά, διότι τα αρχεία είναι αταξινόμητα και ακατάτακτα σε ογκώδεις σωρούς.

Την 5η Οκτωβρίου 1937 υποβάλλει την παραίτησή του ακολουθούμενη με εγκώμια και επαίνους για τη θητεία του. Τον Αύγουστο του 1945 απεβίωσε στην Αθήνα. 

Η παρακαταθήκη του είναι προφανής

Επέβαλε την ίδρυση κεντρικής υπηρεσίας αρχείων, που ήδη λειτουργούσε σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ως θεσμό που εξασφαλίζει τη συγγραφή της ιστορίας του έθνους και συμβάλλει στη γνώση του πολιτισμού.

Με την πρόσβαση σε αυτά διεύρυνε τη λογοδοσία του κρατικού μηχανισμού βελτιώνοντας το περιεχόμενο της δημοκρατικής λειτουργίας.

Ο Βλαχογιάννης αντιπροσωπεύει το όραμα των πρωτοπόρων Ελλήνων που οδήγησαν την πατρίδα μας από μία οθωμανική επαρχία σε ένα ευρωπαϊκό νεωτερικό πρότυπο κράτους.

Η έμπνευσή του οργανώνεται και εξελίσσεται με την πάροδο του χρόνου.

Η Αρχειονομία ως επιστήμη εγκαθιδρύεται στην Ελλάδα το 1993 με τη δημιουργία του πρώτου Τμήματος Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας.

Το αντικείμενο του αρχειονόμου είναι η επιλογή, η επεξεργασία, η οργάνωση των αρχείων με τελικό σκοπό την τεκμηρίωση της διοικητικής λειτουργίας καθώς και την καθοδήγηση και υποστήριξη της αρχειακής έρευνας. Είναι ο μεσολαβητής και διαθέτης του αρχειακού υλικού.

Η αξιοποίηση αυτού του πολυποίκιλου αρχειακού υλικού με την παράλληλη χρήση των δυνατοτήτων που προσφέρει η ψηφιακή τεχνολογία σε εκπαιδευτικά προγράμματα σχολείων προάγει την ενεργό συμμετοχή και διευκολύνει τα παιδιά να συνδέσουν στη σκέψη τους τα γεγονότα του παρελθόντος με τον απόηχό τους στο παρόν.

Αυτή την περίοδο ένα τέτοιο πρόγραμμα, που βασίζεται στα αρχεία Βλαχογιάννη για τα τοπικά γεγονότα της περιοχής μας κατά την επαναστατική περίοδο του 1821, καταρτίζεται σε συνεργασία της Αδελφότητας Ναυπακτίων και των εκπαιδευτηρίων Kοτρώνη υπό την αιγίδα του δήμου Ναυπακτίας με τη φιλοδοξία να εφαρμοσθεί σε γυμνάσια της χώρας.

Και όλα αυτά για την τιμή και τη μνήμη του Γιάννη Βλαχογιάννη - Επαχτίτη.

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΒΛΑΧΟΓΙΑΝΝΗ

το αρχείο της Επαναστάσεως στην Κρήτη,

το Σαμιακό αρχείο,

τα αρχεία των Βουλών και Γερουσιών επί Όθωνα,

το αρχείο του αγωνιστή του 1821 Δημητρίου Χρηστίδου,

η συλλογή του φιλέλληνα Φιγκέιρα Αλμέιδα,

το αρχείο του στρατηγού Church,

τo αρχείο των νοταριακών Κεφαλληνιακών εγγράφων,

το Αθηναϊκό Κτηματολόγιο,

το σύγγραμμα του Ρήγα Παλαμήδη για στατιστικά στοιχεία της Τρίπολης, του Άργους, της Μάνης κλπ,

το αρχείο του στρατηγού και φρούραρχου της Ακρόπολης Ιωάννη Γκούρα,

το αρχείο του Νεοφύτου Μεταξά,

το Σουλιωτικό αρχείο Πανομάρα,

τα συγγράμματα του ποιητή Ιωάννη Βηλαρά,

τα απομνημονεύματα του Σπηλιάδη,

το αρχείο του Γενναίου Κολοκοτρώνη,

τα αρχεία της Δ’ Εθνικής Συνέλευσης του Άργους,

το αρχείο του Ιωάννη Κωλέττη,

το Αθηναϊκό αρχείο με μοναστηριακά και ιδιωτικά έγγραφα,

το Χιακό αρχείο για τη Χίο και την Ερμούπολη,

το αρχείο του Γεωργίου Κροκίδα για την επανάσταση των Ηπειρωτών και Θεσσαλών το 1854,

το αρχείο του Καίσαρα Βιτάλη, προξένου του Βασιλείου της Νεάπολης στην Αθήνα,

το αρχείο της Επιτροπής του Ναυπλίου για τους Εξοδίτες του Μεσολογγίου που κατέφυγαν εκεί,

το αρχείο της Αστυνομίας,

το αρχείο των (προεπαναστατικών) εγγράφων της Φιλικής Εταιρείας,

το αρχείο του υπουργείου Στρατιωτικών και στρατοδικείου Αργολίδος επί Όθωνος. 

-----

* Το συγκεκριμένο κείμενο δημοσιεύεται στο πλαίσιο της Επετείου των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση της 25ης Μαρτίου 1821.  Ο Δήμος Ναυπακτίας προχωρά στη δημοσίευση σειράς άρθρων και κειμένων προσωπικοτήτων που συνδέονται ή έλκουν την καταγωγή τους από την Ναυπακτία και ανταποκρίθηκαν στην προσωπική πρόσκληση που τους απηύθυνε ο Δήμαρχος κ.Βασίλης Γκίζας.  Ως προς το περιεχόμενό τους αναφέρονται σε στορικά γεγονότα που αναδεικνύουν σημαντικές πτυχές της πορείας του Έθνους και της Ναυπακτίας, αλλά και σε ενδιαφέρουσες αναλύσεις που κεντρίζουν το ενδιαφέρον και αφήνουν το στίγμα τους στη δημόσια συζήτηση.