ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΚΗ Ηλεκτρονική Εφημερίδα ενημέρωσης και προβληματισμού της Ομοσπονδίας Συλλόγων Ναυπακτίας

Λεπτομέρειες: Κατηγορία: Πολιτιστικές Εκδηλώσεις; Δημοσιεύθηκε : 11 Δεκεμβρίου 2009

Ευρετήριο Άρθρου

Σε ειδική εκδήλωση που θα πραγματοποιηθεί τo Σάββατο 5 Δεκεμβρίου 2009 στις 7:00 μ.μ. στο Παπαστράτειο Μέγαρο Αγρινίου, θα παρουσιασθούν ο Αρχαιολογικός Χάρτης του νομού, η ειδική έκδοση και το ντοκιμαντέρ για τα Αρχαία Θέατρα της Αιτωλοακαρνανίας. Πρόκειται για το επιστέγασμα μιας πρωτοβουλίας της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Αιτωλοακαρνανίας με τη συνεργασία της ΛΣΤ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων και του Σωματείου «ΔΙΑΖΩΜΑ».

arxaitheatra

ΔΗΛΩΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΑΡΧΗ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ

ΘΥΜΙΟΥ ΣΩΚΟΥ

Η γνωστή σε όλους μας πληθώρα των ορατών μνημείων του νομού Αιτ/νίας, ο οποίος κατοικήθηκε αδιάκοπα από τα παλαιολιθικά χρόνια μας υποχρέωσε, προκειμένου να γνωρίζουν τόσο οι κάτοικοι όσο και κάθε ενδιαφερόμενος τον μνημειακό πλούτο της περιοχής, να προχωρήσουμε στην έκδοση ενός αρχαιολογικού χάρτη, στην έκδοση και το ντοκιμαντέρ για τα Αρχαία Θέατρα του νομού.

Ευχαριστώντας τη ΛΣΤ΄ Ε.Π.Κ.Α.και το «ΔΙΑΖΩΜΑ» για την άριστη συνεργασία μας, ως νομάρχης θέλω να διαβεβαιώσω ότι θα συνεχίσω και με άλλες ενέργειές μου τον αγώνα που έχω ξεκινήσει από τη δεκαετία του '80, για την προστασία, έρευνα, δημοσίευση και ανάδειξη όλων των μνημείων της περιοχής μας, τα οποία άλλωστε αποτελούν τα μόνα αναλλοίωτα και μη ανταγωνίσιμα συγκριτικά πλεονεκτήματα της πατρίδας μας.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ

Η Αιτωλοακαρνανία, ο μεγαλύτερος νομός της χώρας, αν και κατά κανόνα είναι μια ορεινή και δυσπρόσιτη περιοχή, διαθέτει πλούσιους φυσικούς πόρους και εναλλαγές τοπίων σπάνιας ομορφιάς.

Χάρις στο φυσικό πλουτοπαραγωγικό περιβάλλον της και λόγω της γεωγραφικής-στρατηγικής θέσης της πάνω σε φυσικά χερσαία περάσματα και κοντά σε θαλάσσιες οδικές αρτηρίες κατοικήθηκε αδιαλείπτως από τον άνθρωπο ήδη από τα παλαιολιθικά χρόνια.

Σήμερα διατηρούνται στο έδαφός της πλήθος αρχαιολογικών χώρων, μνημείων και μεμονωμένων θέσεων που καλύπτουν όλο το φάσμα της αρχαιότητας και της βυζαντινής περιόδου.

Στην αρχαιότητα κατοικήθηκε στο μεγαλύτερο μέρος της από τους Αιτωλούς και τους Ακαρνάνες, στην περιοχή του Βάλτου από Αμφιλόχους και μέρος των Αγραίων, που ήταν συγγενικά με τους Αιτωλούς φύλα, ενώ στην παράλια ζώνη από τον Μόρνο έως τον Εύηνο, από τους Οζόλες ή Εσπέριους Λοκρούς που σύντομα όμως περιήλθαν στους Αιτωλούς.

Οι Αιτωλοί και οι Ακαρνάνες, ήταν σαφώς ελληνικά φύλα.

Όπως μας πληροφορεί ο Έφορος, ιστοριογράφος του 4ου αι. π.Χ., η Ελλάδα αρχίζει με την Ακαρνανία.

Μιλούσαν τη «δυτικοελληνική» διάλεκτο, συγγενική με τη δωρική. Σύμφωνα με τη μυθολογία η Αιτωλία πήρε το όνομά της από τον πρώτο βασιλιά, τον Αιτωλό, εγγονό του Δευκαλίωνα, ενώ η Ακαρνανία από τον Ακαρνάνα που ήταν εγγονός του περίφημου μάντη Αμφιάραου και γιος του Αλκμέωνα από το Άργος και της Καλλιρρόης, κόρης του Αχελώου.

Οι πρώτοι κάτοικοι της Αιτωλίας ήταν οι Αιολείς και οι Κουρήτες, μετά όμως ήρθαν οι Επειοί με τον Αιτωλό και τους έδιωξαν προς τα βόρεια και την Ακαρνανία.

Γιοι του Αιτωλού ήταν ο Καλυδώνας και ο Πλευρώνας που έκτισαν τις δύο ομώνυμες φημισμένες πόλεις. Ξακουστός ήρωας της Αιτωλίας υπήρξε ο Μελέαγρος που εξολόθρευσε τον Καλυδώνιο κάπρο. Σύμφωνα με τον Όμηρο πέντε αιτωλικές πόλεις (Πλευρώνα, Καλυδώνα, Χαλκίδα, Ώλενος και Πυλήνη) συμμετέχουν στον Τρωικό πόλεμο με σαράντα πλοία και αρχηγό τον Θόα, γιο του Ανδραίμονα.

Τα δύο φύλα-έθνη των Αιτωλών και Ακαρνάνων είχαν φυσικό και συγχρόνως επίμαχο σύνορο μεταξύ τους τον Αχελώο ποταμό, ο οποίος είχε θεοποιηθεί στην αρχαιότητα και θεωρείτο ο βασιλιάς των ποταμών.

Ήταν γιος του Ωκεανού και της νύμφης Τηθύος ή της Γαίας.

Ένας μάλιστα από τους πιο γνωστούς και πολύ διαδεδομένους μύθους αναφέρεται στην πάλη του με τον Ηρακλή, η οποία συμβόλιζε σύμφωνα με τον Στράβωνα και τον Διόδωρο τους αγώνες των κατοίκων της Ακαρνανίας να δαμάσουν την ορμητική ροή του.

Η κεφαλή του Αχελώου απεικονίζεται σε νομίσματα του Κοινού των Ακαρνάνων και άλλων ακαρνανικών πόλεων (π.χ. Στράτου, Οινιαδών κλπ).

Στην Παλαιολιθική περίοδο και ειδικότερα στη Μέση Παλαιολιθική (100.000-40.000 π.Χ.) η παρουσία του ανθρώπου μας είναι γνωστή από σπήλαια και ορισμένες υπαίθριες θέσεις.

Στη Νεολιθική εποχή (6800-3200 π.Χ.) εξακολουθεί να ισχύει το ίδιο, πλην όμως έχουμε μαρτυρίες για τη δημιουργία και νέων εγκαταστάσεων.

Η Εποχή του Χαλκού (3200-1100 π.Χ.) και ειδικότερα η μυκηναϊκή περίοδος είναι εποχή ακμής για την περιοχή. Αντιπροσωπευτικές θέσεις της Πρωτοελλαδικής περιόδου είναι ο βυθισμένος οικισμός στο Πλατυγιάλι Αστακού (2600-2200 π.Χ.) και ο τύμβος στο Λουτράκι της Κατούνας (2200-2000 π.Χ.), ενώ της Μεσοελλαδικής ο οικισμός του Θέρμου με συνεχή κατοίκηση έως τα ύστερα μυκηναϊκά χρόνια (τέλη 17ου - 11ος αι. π.Χ.), καθώς επίσης εγκαταστάσεις στην περιοχή της Ναυπάκτου, στη Γαβρολίμνη και στη Λαγκάδα Λεπενούς.

Στη Μυκηναϊκή περίοδο εκτός από τον σημαντικό οικισμό του Θέρμου, νέες θέσεις έχουν έλθει πρόσφατα στο φως στο Αγγελόκαστρο και στη Λαγκάδα Λεπενούς, ενώ το σύνολο των μέχρι σήμερα γνωστών θολωτών τάφων ξεπερνά τους έντεκα.

Κιβωτιόσχημος τάφος της Υπομυκηναϊκής περιόδου (τέλη 11ου αι. π.Χ.) στον Κουβαρά Φυτειών περιείχε πλουσιότατα και πολύτιμα ευρήματα. Στους επόμενους αιώνες (10ος - 8ος αι. π.Χ.) εμφανίζονται διάσπαρτοι μικροί οικισμοί που κατοικούνται από τοπικές ομάδες ή φυλές. Το γεγονός αυτό σχετίζεται με τις μετακινήσεις των ελληνικών φύλων. Ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο οικισμός του Θέρμου, το πρωτογεωμετρικό νεκροταφείο της περιοχής της Σταμνάς και άλλες θέσεις στη νότια παράλια ακτή και γύρω από τη λίμνη Τριχωνίδα, καθώς και σε περιοχές της κοιλάδας του κάτω ρου του Αχελώου.

Την εποχή του πρώτου αποικισμού (7ος αι. π.Χ.) ιδρύονται οι Κορινθιακές αποικίες Ανακτόριο και Σόλλιο με φανερή την επίδραση της Κορίνθου στην περιοχή. Από τα τέλη του 7ου αι. - αρχές 6ου αι. π.Χ. κτίζονται οι πρώτοι ναοί στα μεγάλα ιερά (Άκτιο, Θέρμος, Καλυδώνα).

Στην κλασική εποχή και ήδη από τα τέλη του 5ου αι. π.Χ. η Ακαρνανία είναι μια ισχυρή περιοχή.

Οι περισσότερες πόλεις της είναι οργανωμένες ως αστικά κέντρα και διαθέτουν εκτεταμένες και επιβλητικές οχυρώσεις (Οινιάδες, Αλυζία, Ανακτόριο, Αμφιλοχικό Άργος, Αστακός, Εχίνος, Θύρρειο, Κόροντα, Μητρόπολη, Στράτος, Σαυρία, Πάλαιρος, Τορύβεια, Φοιτίες, Λιμναία). Κατά τον 4ο και 3ο αι. π.Χ. η περιοχή ανθεί και οι πόλεις κόβουν δικά τους νομίσματα.

Το Κοινό των Ακαρνάνων έχει συσταθεί πριν το 400 π.Χ. Οι Αιτωλοί τον 5ο αι. π.Χ. κατοικούν ακόμη σε κώμες και είναι οργανωμένοι φυλετικά. Μόλις τον 4ο αι. π.Χ. διαμορφώνονται αυτόνομα οικιστικά κέντρα με ένα κεντρικό οχυρωμένο πυρήνα. Το Κοινό των Αιτωλών εμφανίζεται στις αρχές του 4ου αι., σταδιακά αποκτά δύναμη που την οφείλει στην απόκρουση των Γαλατών το 279 π.Χ. και φτάνει στην αποκορύφωσή της τον 3ο αι. Οι 4ος και 3ος αι. είναι επίσης εποχή ακμής για την Αιτωλία.

Στην παραλιακή ζώνη ανθούν οι Ναύπακτος, Μακύνεια, Χαλκίδα, Καλυδώνα. Αλίκυρνα, Πλευρώνα, Αρσινόη, Λυσιμάχεια, Αγρίνιο και στην ορεινή ενδοχώρα οι πόλεις Θέστιο, Βουκάτιο, Φίστυο, Φύταιο, Τριχόνειο, Άκραι, Μέταπα, Παμφία).

Στην ελληνιστική εποχή και ειδικότερα τον 3ο αι. π.Χ. κυριαρχούν οι συγκρούσεις μεταξύ Αιτωλών και Ακαρνάνων. Γύρω στο 250 π.Χ. η Ακαρνανία μοιράζεται μεταξύ Ηπείρου και Αιτωλίας, το 230 π.Χ. ελευθερώνεται από τους Ηπειρώτες και με τη βοήθεια των Μακεδόνων αποκρούει τους Αιτωλούς. Τόσο η Αιτωλία όσο και η Ακαρνανία δέχονται την επιδρομή του Μακεδόνα βασιλιά Φιλίππου Ε΄ (218 π.Χ.).

Το 212 οι Αιτωλοί συνάπτουν συμμαχία με τους Ρωμαίους γεγονός που αποτελεί αφορμή για να αναμειχθούν οι τελευταίοι στα πράγματα της Ελλάδας. Στο Β΄ Μακεδονικό πόλεμο (200-196 π.Χ.) οι Αιτωλοί συμπράττουν πάλι με τους Ρωμαίους, η νίκη των οποίων στις Κυνός Κεφαλές αποτελεί πλήγμα.

Νέο πλήγμα ο Συριακός πόλεμος (192-191 π.Χ.), οπότε οι Αιτωλοί δέχονται βαρείς όρους, ενώ οι Ακαρνάνες είναι φίλοι των Ρωμαίων. Οι Αιτωλοί χάνουν οριστικά την εύνοια των Ρωμαίων και η Ακαρνανία προσαρτάται στην Επαρχία της Μακεδονίας και της Αχαΐας αργότερα. Μετά τη ναυμαχία του Ακτίου (31 π.Χ.) οι κάτοικοι των ακαρνανικών πόλεων και πολλών αιτωλικών περιοχών μετοικίζονται από τον Αύγουστο στη Νικόπολη.

Η Ακαρνανία γίνεται territorium της νέας πόλης και ανήκει στην επαρχία της Ηπείρου, ενώ η παραλιακή ζώνη της Αιτωλίας υπάγεται στη ρωμαϊκή επαρχία των Πατρών. Κατά τη ρωμαϊκή εποχή διαλύονται τα μεγάλα αστικά κέντρα, ενώ παράλληλα δημιουργούνται μικροί αγροτικοί οικισμοί.

Η μεγαλύτερη άνθηση παρατηρείται κυρίως στα παράλια, όπως υποδηλώνει η παρουσία πολλών παλαιοχριστιανικών βασιλικών.

Τον 4ο - 6ο αι. μ.Χ. κτίζονται οι πρώτοι μεγαλοπρεπείς ναοί στον τύπο της ξυλόστεγης μονόκλιτης, τρίκλιτης ή ακόμη και πεντάκλιτης βασιλικής.

Η Βυζαντινή περίοδος αποτελεί για την Αιτωλοακαρνανία περίοδο πολιτικών, στρατιωτικών, θρησκευτικών, αλλά και καλλιτεχνικών ζυμώσεων.

Λόγω της γεωγραφικής της θέσης άλλοτε έπαιξε σημαντικό ρόλο στα πολιτιστικά και εκκλησιαστικά ζητήματα και άλλοτε παρέμεινε για μεγάλα διαστήματα στο περιθώριο της ιστορίας.

Αν και μακριά από τα μεγάλα καλλιτεχνικά κέντρα της Κωνσταντινούπολης και της Θεσσαλονίκης, ο τόπος δεν παραμένει ανεπηρέαστος. Στα πρώτα χριστιανικά χρόνια και ως τη μεσοβυζαντινή περίοδο επιδρομές βαρβαρικών φύλων λεηλατούν, καταστρέφουν και συχνά ερημώνουν τη Δυτική Στερεά Ελλάδα.

Παράλληλα η πειρατεία, οι σεισμοί και οι ασθένειες αποτελούν συχνά αιτίες για την ερήμωση πολλών περιοχών.

Μετά το 1204 και μέχρι τον 15ο αι. η περιοχή υπάγεται στο Δεσποτάτο της Ηπείρου, με κυριότερα κέντρα τα κάστρα της Ναυπάκτου, του Αγγελοκάστρου, του Βλοχού και της Βόνιτσας.

Ταυτόχρονα όμως μετατρέπεται σε πεδίο συγκρούσεων ανάμεσα σε Έλληνες, Ιταλούς, Αλβανούς και Σέρβους. Από τους Έλληνες η περιοχή περιέρχεται στους Σέρβους ηγεμόνες και από αυτούς στους Αλβανούς για να καταλήξει στους Ιταλούς κόμητες της Κεφαλλονιάς, με πρώτο τον Κάρολο Α΄ Τόκκο.

Οι κληρονόμοι του Καρόλου καλούν τους Τούρκους, οι οποίοι καταλαμβάνουν σταδιακά όλη την περιοχή.

Στην Αιτωλοακαρνανία έχει διασωθεί ο μεγαλύτερος αριθμός μεσοβυζαντινών και υστεροβυζαντινών μνημείων της βορειοδυτικής Ελλάδας.

Ένας μικρός αριθμός ναών που χρονολογούνται από τον 6ο μέχρι τον 12ο αι. αρχικά κτίστηκαν ως τρίκλιτες βασιλικές, αλλά στη συνέχεια μετατράπηκαν σε μονόχωρους με δίρριχτη στέγη και λιτό κεραμοπλαστικό διάκοσμο.

Σπουδαία θρησκευτικά και καλλιτεχνικά κέντρα αυτής της εποχής αποτελούν τα σπηλαιώδη μοναστηριακά συγκροτήματα ή τα μικρότερα σπήλαια - ασκηταριά (Άγιοι Πατέρες, Άγιος Πέτρος, Άγιος Νικόλαος στη Βαράσοβα, Άγιος Νικόλαος Κρεμαστός στη δυτική πλαγιά του Αρακύνθου στην περιοχή της Αιτωλίας, Άγιος Ανδρέας Χαλκιόπουλων Βάλτου και Αγία Ελεούσα Μύτικα στην Ακαρνανία).

Από τον 13ο αι., οπότε η περιοχή περιέρχεται στο Δεσποτάτο της Ηπείρου, εμφανίζονται νέα στρατιωτικά κέντρα και κτίζονται ωραιότατοι ναοί.

Η Παναγία στο Κάστρο της Παραβόλας, οι δυο εκκλησιές Σταμνάς, ο Άγιος Γεώργιος του Αγγελοκάστρου, οι Άγιοι Απόστολοι Νερομάνας, η Αγία Σοφία Μόκιστας στην Αιτωλία, ο Άγιος Στέφανος Ριβίου, η Παναγία της Πρεβέντζας κ.α. στην Ακαρνανία φέρουν έντονα αρχιτεκτονικά στοιχεία από την τέχνη του Δεσποτάτου.

Οι πρώτοι αιώνες της Μεταβυζαντινής περιόδου χαρακτηρίζονται από μικρούς ναούς με απλή και φτωχή διακόσμηση.

Εκ νέου άνθηση παρατηρείται από τα τέλη του 16ου αι.

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΝΟΜΟΥ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ

Σύνταξη κειμένων-επιμέλεια:

Δρ. Λάζαρος Κολώνας

Αρχαιολόγος, Επίτιμος Γενικός Δ/ντης Αρχ/των & Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού.

Μαρία Σταυροπούλου-Γάτση

Αρχαιολόγος, Προισταμένη της ΛΣΤ΄ Ε.Π.Κ.Α.

Γεώργιος Σταμάτης

Αρχαιολόγος της ΛΣΤ΄ Ε.Π.Κ.Α.

Φωτογραφίες:

Αρχεία ΛΣΤ΄ Ε.Π.Κ.Α. και Ν.Α. Αιτ/νίας.